رقابت چین و آمریکا در هوش مصنوعی، نبردی راهبردی برای سلطه فناوری و قدرت جهانی است؛ آمریکا تمرکز بر نوآوری بنیادین و AGI دارد، در حالی‌که چین بر کاربرد گسترده، بومی‌سازی و پیاده‌سازی سریع تاکید می‌کند. چین با رویکرد "AI مثل برق"، فناوری را در صنعت و جامعه نفوذ می‌دهد و با بسیج دولتی به دنبال استقلال تکنولوژیک است، گرچه با ضعف‌هایی در تراشه، نوآوری علمی و خدمات روبروست. در مقابل، آمریکا در مدل‌ها، زیرساخت و تراشه‌ها همچنان پیشتاز است. برای ایران، راهبردی عمل‌گرایانه مشابه چین در استفاده هدفمند از AI در اولویت‌های اقتصادی مانند انرژی، کشاورزی و سلامت توصیه می‌شود. همچنین توسعه زیرساخت بومی، بهره‌گیری از منابع دانش‌باز و همکاری با شرکای آسیایی، راهبردی واقع‌گرایانه و اثربخش خواهد بود.

در پی تهدید دونالد ترامپ به اعمال تعرفه ۵۰ درصدی بر واردات از اتحادیه اروپا، تنش‌های تجاری جهانی وارد مرحله جدیدی شده است. اروپا در واکنش، علاوه بر اقدامات کلاسیک، به دنبال راهکارهای فناورانه و حقوقی برای مقابله با شرکت‌های دیجیتال آمریکایی است. این تحولات می‌تواند منجر به بی‌ثباتی در زنجیره تأمین، افزایش هزینه واردات و تغییر مسیر سرمایه‌گذاری شود. برای شرکت‌های ایرانی فعال در تجارت خارجی، این وضعیت هم تهدید و هم فرصت است. مدیران باید با رصد تحولات، تنوع‌بخشی به مبادی واردات و برنامه‌ریزی استراتژیک، آمادگی لازم را ایجاد کنند.

این مقاله به بررسی نقش تحول دیجیتال و تعامل انسان–رایانه (HCI) در بازتعریف راهبردی مدل‌های کسب‌وکار شرکت‌ها و استارت‌آپ‌های ایرانی فعال در حوزه‌های بازرگانی و تولیدی با تمرکز بر رقابت جهانی می‌پردازد. بر مبنای چارچوب نظری "نظریه کنشگر-شبکه (ANT)"، مقاله نشان می‌دهد که تحول دیجیتال صرفاً یک فرایند فناورانه نیست، بلکه یک تغییر ساختاری در شبکه‌ای از کنشگران انسانی و غیرانسانی است که شامل فناوری‌ها، ساختارهای سازمانی، کاربران و هنجارهای اجتماعی می‌شود.در این مطالعه، فرصت‌های ناشی از دیجیتالی شدن شامل گسترش بازارها، بهبود تجربه مشتری، انعطاف‌پذیری در مدل کسب‌وکار و بهره‌برداری از داده‌ها برای نوآوری تحلیل می‌شوند. هم‌زمان، چالش‌هایی مانند کمبود سواد دیجیتال، زیرساخت ناکافی، مقاومت سازمانی و مخاطرات اخلاقی بررسی و مورد نقد قرار می‌گیرند. با تحلیل نمونه‌های موفق جهانی از جمله DBS Bank و Alibaba و نیز تأکید بر تلفیق تفکر طراحی (Design Thinking) و آینده‌نگری (Futures Thinking)، مقاله توصیه‌هایی کاربردی برای مدیران عامل جهت عبور از تحول دیجیتال ارائه می‌دهد.

هوش مصنوعی مولد (Generative AI) تحول بزرگی در نحوه انجام کارهای خلاقانه و تحلیلی ایجاد کرده است. مطالعه مشترک دانشگاه هاروارد و گروه مشاوره بوستون (BCG) نشان می‌دهد که به‌کارگیری مدل‌های زبانی بزرگ مانند GPT-4 می‌تواند بهره‌وری و کیفیت کار کارکنان دانشی را در وظایف مناسب به‌شکل چشمگیری افزایش دهد. در عین حال، استفاده نادرست از این فناوری در وظایفی که فراتر از توانایی‌های فعلی آن هستند می‌تواند به افت عملکرد منجر شود. این مقاله ضمن بررسی یافته‌های کلیدی این مطالعه – از جمله بهبود ۱۲٪ در بهره‌وری و ارتقای ۴۰٪ در کیفیت خروجی کارهای محتوایی– به تفاوت عملکرد AI در وظایف خلاقانه در برابر وظایف تحلیلی می‌پردازد. همچنین مدل‌های «سنتور» و «سایبورگ» به عنوان دو رویکرد موفق در همکاری انسان و هوش مصنوعی تبیین شده‌اند. در بخش دیگری، وضعیت بهره‌وری نیروی انسانی در ایران مرور شده و با ارائه آمار و شاخص‌ها نشان داده می‌شود که سطح بهره‌وری در کشور نسبت به میانگین جهانی پایین‌تر است؛ عاملی که می‌تواند انگیزه‌ای برای بهره‌گیری از هوش مصنوعی به منظور ارتقای کارایی باشد.

سفر اخیر ترامپ به کشورهای عربی با قراردادهای بزرگ در هوش مصنوعی، انرژی و فناوری، رقابت منطقه‌ای را برای شرکت‌های ایرانی پیچیده‌تر کرده است. این تحول می‌تواند تهدیداتی همچون کاهش دسترسی ایران به بازار منطقه و افزایش شکاف فناوری ایجاد کند. با این حال، فرصت‌هایی نیز برای شرکت‌های ایرانی در همکاری با کشورهای کوچک‌تر منطقه و تشکیل کنسرسیوم‌های تخصصی برای صدور خدمات به کشورهای آسیایی و آفریقایی وجود دارد. استفاده از این فرصت‌ها نیازمند راهبرد فعال، انعطاف‌پذیری و تقویت دیپلماسی اقتصادی از سوی ایران است.

برخلاف ادعای دونالد ترامپ، کاهش اشتغال در بخش تولید آمریکا نه به‌خاطر تجارت بین‌المللی، بلکه بیشتر به دلیل افزایش بهره‌وری ناشی از پیشرفت‌های فناوری و تغییر الگوی مصرف از کالاها به خدمات بوده است. آمارها نشان می‌دهند تنها حدود ۱۳ درصد از کاهش مشاغل کارخانه‌ای آمریکا به تجارت مربوط است. صنعت‌زدایی یک روند طبیعی و اجتناب‌ناپذیر در کشورهای ثروتمند است و تلاش برای احیای تولید صنعتی سنتی بی‌فایده خواهد بود. آینده اقتصادی آمریکا نه در بازگشت به گذشته صنعتی، بلکه در رشد بیشتر بخش خدمات و تکنولوژی‌های پیشرفته مثل هوش مصنوعی است.

نسل ایکس (متولدین حدود سالهای 1344تا 1359) در ابعاد اقتصادی و اجتماعی با چالش‌های جدی مانند رشد کند درآمد، کاهش مالکیت مسکن، مسئولیت سنگین مراقبت از والدین و فرزندان و آینده نامطمئن نظام بازنشستگی مواجه است. برای حمایت از این نسل، شرکت‌ها باید بر منتورینگ، انعطاف کاری، تقدیر از تجربه و آموزش مستمر آن‌ها تمرکز کنند. دولت نیز باید با تسهیل مسکن، گسترش پوشش بیمه و سلامت، بازآموزی مهارت‌ها و اصلاح نظام بازنشستگی اقدام کند. توجه به این نسل نه تنها یک ضرورت اخلاقی است، بلکه از منظر توسعه پایدار اقتصادی-اجتماعی نیز حیاتی است.

صنعت رباتیک ایران علی‌رغم پتانسیل علمی بالا هنوز در ابتدای مسیر است و با چالش‌هایی نظیر کمبود سرمایه، وابستگی به واردات و ضعف در تجاری‌سازی مواجه است. در مقابل، کشورهایی مثل چین با سرمایه‌گذاری کلان دولتی، ایجاد زنجیره تأمین داخلی و بهره‌گیری از هوش مصنوعی به سرعت پیشتاز شده‌اند. شرکت‌های ایرانی باید با تمرکز بر مزیت‌های بومی، کاهش هزینه‌ها، ورود تدریجی به بازار و جذب سرمایه خلاقانه، توان رقابتی خود را افزایش دهند. دولت نیز باید سیاست‌هایی نظیر تدوین نقشه راه ملی رباتیک، ایجاد صندوق‌های حمایتی و توسعه زیرساخت‌ها را دنبال کند. با اتخاذ این راهبردها، ایران می‌تواند جایگاه مناسبی در صنعت رباتیک آینده کسب نماید.

هوش مصنوعی مولد (Gen AI) به سرعت در شرکت‌های خصوصی ایران گسترش یافته و در حوزه‌هایی نظیر بازاریابی، پشتیبانی مشتریان، زنجیره تأمین و تولید محتوا کاربرد دارد. با این حال، چالش‌هایی از قبیل محدودیت‌های زیرساختی، تحریم‌ها، ریسک‌های حریم خصوصی، چالش‌های امنیتی و خلأ قانونی در ایران وجود دارد. مقاله پیشنهاد می‌کند شرکت‌های ایرانی برای مدیریت ریسک از چارچوب‌های ساده‌شده مانند کارت امتیازی ریسک و کنترل‌های سازمانی، رویه‌ای، انسانی و فنی بهره بگیرند. راهکارهای پیشنهادی شامل تدوین سیاست‌های داده‌ای، توانمندسازی کارکنان، ایجاد سازوکارهای نظارتی سبک و همگام شدن با سیاست‌گذاری‌های ملی و بین‌المللی است. به این ترتیب شرکت‌ها می‌توانند ضمن کنترل مخاطرات، از مزایای این فناوری بهره‌مند شوند.

اقتصاد جهانی در حال تجربه «شکاف جدید کیندلبرگر» به دلیل عقب‌نشینی آمریکا از نقش رهبری است. این وضعیت باعث افزایش بی‌ثباتی مالی و ارزی در سطح جهانی خواهد شد. برای شرکت‌های ایرانی تهدیدهایی مانند نوسانات شدید ارزی و فرصت‌هایی مانند کاهش تسلط دلار و گسترش همکاری منطقه‌ای ایجاد می‌کند. مدیران باید مدیریت ریسک ارزی را تقویت کرده، از وابستگی به دلار بکاهند و شبکه‌های همکاری جدیدی ایجاد کنند. آمادگی برای این تغییرات ساختاری، موفقیت آینده شرکت‌های ایرانی را تضمین می‌کند.